
Quantu anni aviate durante a guerra ?
Quandu hè schjattata a guerra in 40 avia 10 anni. È l’emu vivuta, diciaraghju quì ind’i nosci loca, a guerra si in altrò hà purtatu a schirzina, quinci a schirzina ùn si pò micca dì ; ci hè stata in cert’affari ma ind’a manghjuscula nò parchì tutti issi cunfini, tutti issi sulani, l’omi i tragliavanu tandu, ùn aspittavanu micca a pinsioni. Tutti issi sulani cum’ella dici a canzona d’Antoine Ciosi eranu suminati à granu, à biada. (…) È dopu si purtava u granu à u mulinu è ci era farina par… i donni si tacchianu à u pani. Par una donna li vinia à fà u pani ugni quindici ghjorni. È dopu tuttu u restu, sò chì mancaia era u caffè, l’oliu nò parchì cugliamu l’alivi tandu, l’alivi avà sò pieni à machja, tandu eranu puliti è accolti. Sò chì mancaia era l’ugliettu diciaraghju, u caffè, u zuccaru cosi cusì… è po ci era supra à tuttu i vestimenti, ci ne era pocu è micca, ci vulia à andà à circà, à cumprà i vestimenti, à falà in Portu Vechju o in Prupià, in Sartè, in i cità maiò diciaraghju. È dunqua si facia a merza, si falaia un bacinu di fasgioli un chilò di figatellu o di salamu par cumprà un paghju di scarpi. Eccu. È cusì tantu si campacciaia. Par u caffè e donni t’avianu un bruschinu, è si imbruscaia a ghjanda, si imbruscaia l’orzu. È si macinaia è si biia u caffè.
No i zitelli ci era a farina castagnina è a matina si manghjaia sò ch’è no chjamemu i granaghjoli, i brilluli. (…)
Dopu hè stata annunciata a libarazioni, ci hè stata l’allegria, solamenti no, eramu zitelli è ci eranu l’armi. Ci eranu i camiò taliani chì avianu saltatu chivi da sottu eranu pieni d’armi, culà duv’elli s’eranu pusiziati primamenti l’alemani, era pienu d’armi (…) è no zitelli aviamu l’armi. D’altrondi quandu sò ghjuntu à l’armata, semu andati à u tiru, ci era chì ùn avianu mai vistu un fucili. À mè m’ani fattu piglià un fucili anu vistu ch’o u maniava, ch’o u sapiu manià è po ch’o tirava bè ! U tenente m’hà dettu, a dicu in francese « Tu manies bien les armes. » Aghju dittu « Oui, j’en ai vues pendant la guerre et on s’est amusé » Hà dittu : « Vous êtes vraiment des cons, vous auriez pu vous tuer ! » Hè vera chì hè statu un miraculu chì ùn ci hè statu mai nunda.
Era difficiule d’esse zitellu in 40 ?
Innò, difficiuli nò parchì eramu quì, eramu in paesi eramu in libartà. Ùn eramu micca in cità. In cità sarà stata più difficiuli. Nò, eramu in libartà, andaiamu à aiutà à Babbu à l’ortu, à carrià i patati incù i sumeri. Aviamu i sumeri tandu (…) aviamu i vacchi, aviamu qualchì capra, si faci chì ci era u latti. È pà u casgiu, Mamma hè uriginaria di Ficari, di u paesu di Tarabucetta, è i so sureddi avianu bandi di vacchi è munghjianu à u mesi d’aprili è faciani u casgiu. A me mamma falava unipochi di ghjorna à aiutà li, è ricullava cù u casgiu. Allora falavamu, quand’è no falavamu, eramu quì à a scola allora mancavamu mettimu un mesi, un mesi è mezu, ripigliavamu a scola in Tarabuccetta parchì a scola tandu ci era in ugni paesi… è dopu ricullavamu quì à finiscia l’annata sculara. È ci era u casgiu, ùn era micca l’abundenza m’enfine… si campacciaia. È zitelli ci accupavamu à aiutà, à piantà l’ortu, à suminà a robba. Ci accupavamu è ghjucavamu com’è zitelli, com’elli ghjocanu i zitelli.
Quale hè u resistente chì v’hà marcatu u più ?
Hè Dumenicu Lucchini, Ribellu di cugnomu. Quessu hè un asempiu. Forse l’aveniri ci prisirvarà d’una guerra, ma quissu hè un asempiu, una parsona. Eramu zitelli parlavamu di Ribellu. Era vinutu una volta à cuntattà, à cuntattà l’omini quì, ma dopu ùn s’hè più vistu, dopu sicuramenti passaia è vinia ma ùn passaia micca pà paesi, eranu sempri in a machja. Ma pensu ch’ellu firmarà, è per quessa ch’à mumentu v’aghju dittu ch’era scandalizatu chì nisciun’carrughju nè in Bastia nè in Aiacciu... Prima era cumunistu, dopu hè diventatu naziunalistu, s’era ritiratu in Aiacciu, era statu malatu è…(…) ùn ci hè un carrughju o una piazza chì porta u so nomu. (…). Dumenicu Ribellu era un omu di campagna, vivia di a so agricultura, è firmarà un asempiu par sempri diciaraghju, pà a giuventù è pà l’omini.
Eramu zitelli è parlavamu di Ribellu, ùn l’aviamu mai vistu ! È parlavamu di Ribellu com’è no parlemu oghje di n’import’à quale eroie.
Intervista realizata da Anghjulu Nicolai, l’11 di lugliu 2013 in Carbini.